Begrijpen

1. Verkennen – Oproerkraaiers verzamelen!

Oproer, opstand, protest: allemaal woorden die aangeven dat mensen zich soms verenigen in verzet tegen omstandigheden in de maatschappij waarin ze leven. Als een oproerkraaier uitkomen voor je eigen ideeën, dat is al heel wat! Maar echte oproer krijg je pas als je mensen om je heen weet te verzamelen en je ideeën weet te verspreiden. Een protestlied kan daarbij helpen.

Het Wilhelmus was zo’n protestlied: een lied dat kritiek uit op een bestaande situatie, met als doel om iedereen ervan te overtuigen dat verzet nodig is. Dat verzet leidde in dit geval tot de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Het Wilhelmus hielp om mensen in Noord- en Zuid-Nederland te laten nadenken over een opstand tegen Spanje, maar toch lees je nergens in het lied iets als ‘wij moeten ons verzetten’, of ‘laten wij ons verenigen’. In het lied komt Willem van Oranje in de ‘ik-vorm’ aan het woord. ‘Wilhelmus van Nassau, ben ik van Duits bloed’, zegt hij in de eerste regel. Let op, ‘Duits’ betekende toen zoveel als ‘Nederlands’. In de rest van het lied legt deze ‘ik’ uit waarom het volk in opstand zou moeten komen tegen Spanje – en waarom hij een geschikte leider zou zijn.

OPDRACHT 1

Protestliederen kennen we nu nog steeds, bijvoorbeeld in rapmuziek. Denk maar aan het nummer ‘This is America’ van rapper Childish Gambino. Dit nummer gaat over de leefomstandigheden van mensen van kleur in de Verenigde Staten, en de discussie rondom vuurwapens.

Aan de titel van dit lied kun je zien wat de zanger van je wil: ‘kijk met me mee’, zegt hij, ‘hoe mijn Amerika eruit ziet (en oordeel dan zelf)’.

Ken je zelf nog andere protestliedjes die tot een opstand aanzetten? Vanuit welk perspectief zijn deze liedjes geschreven, het ‘ik’ of ‘wij’ perspectief, of nog een ander perspectief?

Willem van Oranje verzamelde onder andere door het Wilhelmus veel aanhangers in de Opstand, maar moest daarbij genuanceerd te werk gaan. De inwoners van Noord- en Zuid-Nederland waren onderling namelijk erg verdeeld in hun mening over die Opstand. Om veel aanhangers voor de Opstand te verzamelen, waren sterke argumenten nodig. Deze argumenten ga je in de volgende stap onderzoeken.

2. Onderzoeken - Willem van Oranje solliciteert

In Europa zag men in de tijd van de Tachtigjarige Oorlog een koning als een door God gezonden leider. Zo’n leider moest je gehoorzamen. Maar er werd een uitzondering op die regel bedacht toen er veel onvrede kwam over de manier waarop koningen heersten. Als de koning zich als een tiran gedroeg, mocht het volk zich tegen hem verzetten. In de Bijbel stond namelijk het voorbeeld van koning Saul die door David van zijn troon werd gejaagd omdat hij een slechte koning was.

Zo’n opstand moest aan een aantal regels voldoen, volgens een religieus boek uit 1579 met als titel Vindiciae Contra Tyrannos (De verdediging van de vrijheid tegen tirannen). Het boek is verschenen na het Wilhelmus, maar de gedachten in beide teksten komen overeen:

• Verbroken verbond
  Als een koning een verbond verbreekt, mag het volk in opstand komen. Als koning dien je je aan gemaakte afspraken te houden.
• Niet uit eigenbelang
  Je mag niet alleen uit eigenbelang in opstand komen: bij een opstand moeten veel mensen voordeel hebben. In feite moet je je eigenbelang zelfs vergeten, want een opstand vraagt om persoonlijke offers.
• Verstand van zaken
  Je moet verstand van zaken hebben, oftewel: je moet weten waartegen je in opstand komt. Dit werd met name gekoppeld aan afkomst. Als je uit een rijke familie kwam en een goede opvoeding genoten had, moest je wel veel kennis en inzicht hebben.
• Goed geweten
  Je moet een goed geweten hebben. Dit betekent dat je weet wat goed en kwaad is.

Het Wilhelmus gebruikt deze regels om de Opstand tegen de Spaanse koning te rechtvaardigen. Het lied presenteert Willem van Oranje als een door God aangewezen leider die een einde zal maken aan de tirannieke regering van de Spaanse koning. Zo bezien zou je de tekst van het Wilhelmus kunnen lezen als een sollicitatiebrief: Willem van Oranje solliciteert als leider van de Opstand. Zou jij hem aannemen, gezien de eisen die men toen had? Om die vraag te kunnen beantwoorden, moet je natuurlijk eerst het Wilhelmus als zijn sollicitatiebrief gaan lezen.

OPDRACHT 2.1

Lees de tekst van het Wilhelmus. Welke argumenten voor de Opstand kun je uit de tekst halen? Schrijf deze argumenten op. Geef ook aan bij welke regel voor de Opstand een argument past. Soms kunnen er meerdere regels bij één argument passen. Bij het eerste couplet zijn twee voorbeelden ingevuld.

Regels voor een opstand:

• Verbroken verbond
• Niet uit eigenbelang
• Verstand van zaken
• Goed geweten

Couplet	Tekst	Argument (nummer regel voor opstand)
1.	Wilhelmus van Nassouwe ben ik, van Duitsen bloed, den vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood. Een Prinse van Oranje ben ik, vrij onverveerd [zeer dapper], den Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd.	Ik ben trouw aan het vaderland, dus ik kom niet alleen uit eigenbelang in opstand. (2) Ik ben een prins van Oranje. (3)
2.	In Godes vrees te leven heb ik altijd betracht, daarom ben ik verdreven, om land, om luid gebracht. Maar God zal mij regeren als een goed instrument [goede regering], dat ik zal wederkeren in mijnen regiment.
3.	Lijdt u, mijn onderzaten [onderdanen] die oprecht zijt van aard, God zal u niet verlaten, al zijt gij nu bezwaard. Die vroom [godsdienstig] begeert te leven, bidt God nacht ende dag, dat Hij mij kracht zal geven, dat ik u helpen mag.
4.	Lijf ende goed [lichaam en bezit] tezamen heb ik u niet verschoond [onthouden], mijn broeders, hoog van namen hebben 't u ook vertoond Graaf Adolf [Willems broer] is gebleven in Friesland in den slag, zijn ziel in 't eeuwig leven verwacht den jongsten dag.
5.	Edel en hooggeboren, van keizerlijken stam, een vorst des rijks verkoren, als een vroom christenman, voor Godes woord geprezen, heb ik, vrij onversaagd [zeer onbevreesd], als een held zonder vrezen mijn edel bloed gewaagd.
6.	Mijn schild ende betrouwen [steun en toeverlaat] zijt Gij, o God mijn Heer, op U zo wil ik bouwen, Verlaat mij nimmermeer. Dat ik doch vroom mag blijven, uw dienaar t'aller stond, de tirannie verdrijven die mij mijn hart doorwondt.
7.	Van al die mij bezwaren en mijn vervolgers zijn, mijn God, wil doch bewaren den trouwen dienaar Dijn [uw trouwe dienaar], dat zij mij niet verrassen in haren bozen moed, hun handen niet en [niet] wassen in mijn onschuldig bloed.
8.	Als David [de bijbelse David, maker van de psalmen en dienaar van koning Saul] moeste vluchten voor Saul den tiran [de bijbelse koning Saul die als een tiran regeerde], zo heb ik moeten zuchten als menig edelman. Maar God heeft hem verheven, verlost uit alder nood, een koninkrijk gegeven in Israël zeer groot.
9.	Na 't zuur zal ik ontvangen van God, mijn Heer, het zoet, daar na zo doet verlangen mijn vorstelijk gemoed: welk is, dat ik mag sterven met ere in het veld, een eeuwig rijk verwerven als een getrouwen held.
10.	Niet doet mij meer erbarmen [wekt zozeer mijn medelijden] in mijnen wederspoed dan dat men ziet verarmen des Konings landen goed [de landen die de koning trouw zijn] . Dat u de Spanjaards krenken, o edel Neerland zoet, als ik daaraan gedenke, mijn edel hart dat bloedt.
11.	Als een prins opgezeten met mijner heireskracht [met de kracht van mijn leger], van den tiran vermeten heb ik den slag verwacht, die, bij Maastricht begraven, bevreesde mijn geweld; mijn ruiters zag men draven zeer moedig in dat veld.
12.	Zo het den wil des Heren op dien tijd had geweest, had ik geern willen keren van u dit zwaar tempeest [deze zware storm]. Maar de Heer van hierboven, die alle ding regeert, die men altijd moet loven, en heeft het niet begeerd.
13.	Zeer christlijk was gedreven mijn prinselijk gemoed, standvastig is gebleven mijn hart in tegenspoed. Den Heer heb ik gebeden uit mijnes harten grond, dat Hij mijn zaak wil redden, mijn onschuld maken kond.
14.	Oorlof [Nu dan] mijn arme schapen die zijt in groten nood, uw herder zal niet slapen, al zijt gij nu verstrooid. Tot God wilt u begeven, zijn heilzaam woord neemt aan, als vrome christen leven, 't zal hier haast zijn gedaan.
15.	Voor God wil ik belijden en Zijner groten macht, dat ik tot genen tijden den Koning heb veracht, dan dat ik God den Heere, der hoogsten Majesteit, heb moeten obediëren [gehoorzamen] in den gerechtigheid.

OPDRACHT 2.2

Geef antwoord op de volgende vragen:

• Welke argumenten heb je gevonden? Welke regels voor opstand zoals die toen bestonden, passen daarbij?
• Ben je het eens met de argumenten? Waarom wel of niet?
• Tegenwoordig komen mensen misschien om andere redenen in opstand dan tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Welke redenen moet iemand nu aandragen om je ervan te overtuigen dat hij of zij voor de goede zaak strijdt? Zijn die redenen vergelijkbaar met de regels van toen?

3. Betrekken – Wilhelmus & ik

In het regeerakkoord van 2017 staat dat elke scholier in Nederland het volkslied en de historische context ervan moet leren kennen. Je hebt nu kennis van zaken gekregen door te onderzoeken hoe het Wilhelmus iedereen die toen leefde de vraag voorlegde: “Vind jij ook niet dat de Opstand te rechtvaardigen is, en dat ik – Willem van Oranje – de leider van die Opstand moet zijn?” 
Het Wilhelmus heeft nu niet meer de functie van protestlied. Toch zingen we het nog steeds: sinds 1932 is het Wilhelmus officieel het Nederlandse volkslied.

OPDRACHT 3

Geef antwoord op de volgende vragen:

• Wat is jouw relatie tot het Wilhelmus?
• Wat is de relatie van andere Nederlanders tot het Wilhelmus?
  • Zijn er leerlingen in jouw klas die op vraag a. een ander antwoord hebben gegeven dan jij? Hoe komt dat?
  • Het Wilhelmus is ook het officiële volkslied in de Caribische eilanden die tot het Koninkrijk der Nederlanden behoren. Is het een probleem dat de geschiedenis van die gebieden niet in het Wilhelmus tot uitdrukking komt? In hoeverre is het mogelijk en nodig dat iedereen in een land zich kan herkennen in een volkslied?

4. Verdiepen – Wat valt er nog meer te onderzoeken?

Er is nog veel meer over het Wilhelmus uit zoeken. We geven hier wat voorbeelden.

2. Het Wilhelmus is sinds 1932 het Nederlandse volkslied, maar in de jaren daarvoor was dat een ander lied (‘Wien Neêrlands bloed door d’adren vloeit’). Hoe zat dat precies met die wisseling van de wacht? https://litlab.nl/proef/volksliederen/

3. Er is eeuwenlang gezocht naar de auteur van het Wilhelmus. Waarom weten we niet wie dat was, en wat zou het uitmaken als we dat wel wisten? https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/357820/Wilhelmus_rev_2_CN.pdf?sequence=1&isAllowed=y

4. Nederland heeft in de ogen van velen eigenlijk veel meer dan één volkslied. Hoe zit dat precies?
https://historiek.net/lijst-van-nationale-provinciale-nederlandse-volksliederen/83230/